‘Duria Antiquior’ en het verhaal van Mary Anning

De allereerste tekening van prehistorisch leven draait vooral om óverleven: zowel in water als in de lucht bestrijden reptielachtige wezens elkaar tot de dood. Maar achter deze aquarel, gemaakt in 1830, gaat een prachtig verhaal schuil. Hij werd namelijk speciaal gemaakt voor de beroemde, maar straatarme paleontologe Mary Anning.

Eerste voorbeeld van ‘paleokunst’

Esther van Gelder kan er naar blijven kijken. ‘Aan ‘Duria Antiquior’ is altijd wel iets nieuws te zien.’ Ze is een kenner van ‘paleokunst’: reconstructies (in bijv. tekeningen of films) van prehistorisch leven, op basis van wetenschappelijke vondsten. En deze schildering is daar het allereerste voorbeeld van. We spreken Esther in Teylers museum, waar ze een tijdelijke tentoonstelling over paleokunst verzorgt (Dinomakers, 2020). Ze heeft Duria Antiquior laten uitvergroten zodat de voorstelling een hele wand beslaat - in werkelijkheid is het een kleine waterverftekening.

‘Het bloed spat eraf’

Voor de wand vergaapt een hele schoolklas zich aan de dieren. ‘Alsof je in een aquarium kijkt,’ verzucht een meisje. En zo is het: we zien zowel de wereld boven, als die onder water. ‘Het bloed spat eraf,’ beaamt Van Gelder (toch) enthousiast. ‘Het is één en al eten en gegeten worden. Een soort zeeslag. En dat is ook wat veel mensen in die tijd dachten: de oertijd, waarin reptielen over de aarde heersten, moest een moorddadige tijd zijn geweest. Een tijd waar je niet wilde zijn, een soort hel op aarde.’

Mary Anning

Getekend voor Mary Anning

Maar deze hel is getekend uit liefde. Hij werd gemaakt door Henry De la Beche, een Britse paleontoloog, al bestond die term nog niet in 1830. De la Beche was gespecialiseerd in geologie en paleontologie en goed bevriend met Mary Anning. En eigenlijk, vertelt Esther, draait Duria Antiquior om háár.

Ontdekster van Ichthyosaurus, plesiosaurus

Mary Anning is één van de eerste en beroemdste Britse paleontologen. Ze leefde in het zuidwesten van Engeland, aan de kust en ze bezocht met haar vader de kliffen om daar fossielen te zoeken - overblijfselen waarvan mensen in die tijd nog niet precies wisten wát ze waren. ‘Toen haar vader stierf nam Mary zijn werk over,’ vertelt Esther. ‘Ze hakte haar vondsten eigenhandig uit de kliffen. Op haar naam staat de vondst van de eerste ichthyosaurus, ze vond ook twee vrijwel complete plesiosauriërs én het eerste skelet van een pterosauriër in Engeland. Vanaf 1800 werd zij dé expert als het ging om die vreemde skeletten.’

Vrouwen geweigerd

Maar, Mary Anning was een vrouw en van ‘lage komaf’. Dat betekende dat ondanks al haar ontdekkingen en haar kennis, ze geen toegang kreeg tot de geleerde genootschappen uit die tijd. De Geological Society of London weigerde het lidmaatschap van vrouwen - sterker nog: ze mochten er niet eens te gast zijn.

Henry Thomas de la Beche

Hulp van een jeugdvriend

Maar één van Mary Annings jeugdvrienden, waarmee ze als tiener langs de kliffen struinde op zoek naar fossielen, werd een belangrijk man in de geologische gemeenschap in Groot-Brittannië. ‘Inderdaad: Henri de la Beche’ vertelt Esther. ‘Hij zag dat Mary Anning moest worstelen om rond te komen en vond dat ze meer credit moest krijgen voor haar vondsten. Hij wilde haar helpen. Dus hij maakte persoonlijk deze tekening. En daarin stopte hij alles wat hij kon verzinnen, over hoe de oertijd eruit moest zien. Met in de hoofdrol al Mary Annings vondsten.’ Hij noemde het werk ‘Duria Antiquior’, wat ‘een antiek Dorset’ betekent: Dorset is de streek waarin Mary Anning haar fossielen vond.

Grote hit

De la Beche liet er een lithografie van maken en bood afdrukken te koop aan bij vrienden en collega’s. En ‘Duria Antiquior’ werd een echte hit in die tijd. De prijs voor één afbeelding was ruim 2 pond - een loon waar een fabrieksarbeider in die tijd weken voor moest werken, maar werd goed verkocht. De opbrengsten gingen naar Mary Anning. Een kleine geste voor een vrouw die haar tijd ver vooruit was. In 2020 werd haar leven verfilmd in ‘Ammonite’ - Anning wordt daarin gespeeld door Kate Winslet.

De kracht van een beeld

‘Maar’, betoogt Esther, ‘Duria Antiquior was ook een eerste vorm van wetenschappelijke communicatie. Dat is wat Henri de la Beche als één van de eersten besefte: hoe groot de kracht is van het beeld, de kracht van het op die manier opwekken van een idee, van iets wat mensen nog nooit hebben gezien.’