Het prehistorische zeedier dat mensen het meest geïnspireerd heeft tot griezelige verhalen over zeedraken en zeemonsters, is ongetwijfeld de plesiosaurus. Met als meest beroemde voorbeeld natuurlijk Nessie, het ‘monster van Loch Ness’. Maar als we eens voorbij al die monsterverhalen kijken is de plesiosaurus vooral een fascinerende jager.

Mary Anning en Jules Verne

Het was fossielenjaagster Mary Anning die al in 1823 aan de Britse rotskust het eerste volledige exemplaar van plesiosaurus vond. De vondst trekt de aandacht van schrijver Jules Verne, die in zijn boek ‘Reis naar het Middelpunt van de Aarde’ uit 1964 beschrijft hoe zijn ontdekkingsreizigers zo’n dier tegenkomen: “De plesiosaurus, eene slang met een rolrond lichaam en korten staart, heeft pooten in de gedaante van roeiriemen. Haar geheele lichaam is met eene schaal bedekt, en haar hals, even buigzaam als die der zwaan, steekt dertig voet boven de golven uit.”

‘Onderwatervlucht’

Het is geen slechte beschrijving. Plesiosaurussen werden zo’n 15 meter lang en hadden een stevig lijf met relatief korte staart. “Deze jongens leefden tegelijk met die snelle ichthyosaurussen en je ziet echt: dit is een ander dier,” vertelt Anne Schulp aan Dinocast. “Ichthyosaurussen bewegen zich voort met hun staart, maar deze plesiosaurussen hebben stevige spieren en hele grote flippers. Dus deze kwam op een hele andere manier door het water.” Hij legt uit dat plesiosaurussen peddelen met hun flippers, op een manier waarop je ook, raar maar waar, libellen ziet vliegen. “Een soort ‘underwater flight’ dus.”

Lange nek als wapen

Zo’n manier van zwemmen brengt ook problemen met zich mee: het wekt veel beroering en daarmee zijn prooidieren ruim op tijd gewaarschuwd als de jager nadert. Schulp legt dat die kwestie wordt opgelost met de lange nek van plesiosaurus. Waar zoogdieren zoals mensen zeven nekwervels hebben, heeft plesiosaurus er ruim 70! “Plesiosaurus heeft als peddelaar een boeggolf die vissen voelen aankomen. Met zo’n lange nek blijf je als het ware je eigen lichaam voor. Een soort ‘stealth’ kopje dus, met scherpe tanden, aan het eind van een lange nek.” En die nek was vrij buigzaam. “Dat kun je goed zien aan de wervelbotjes, hoeveel speelruimte er is.”

Wat aten plesiosaurussen dan? Vooral vissen, inktvisachtigen, maar ook zeeslakken en schelpdieren.

Goede plesio-moeder?

In oude afbeeldingen wordt plesiosaurus vaak afgebeeld als een dier wat ook de kust opkrabbelt, maar alles wijst erop dat dat idee de prullenbak in kan: met zijn flippers en zware lichaam zou dat zeer onhandig zijn geweest. En ook onnodig: sinds er een plesiosaurus met een foetus in het lichaam is ontdekt, is er hard bewijs dat ze levenbarend zijn geweest en dus niet, zoals schildpadden, genoodzaakt om hun eieren op land te leggen. De foetus was ook heel groot - een derde van het lichaam van de moeder, wat suggereert dat plesio-moeders echt voor hun kind zorgden. Dat is in ieder geval wat de huidige dieren doen die één, groot kind baren.

De meteorietinslag die 66 miljoen jaar geleden een einde maakte aan de dinosauriers, betekende ook het einde voor de plesiosauriërs. Voor alle plesio’s? Overleefde er niet eentje? Want, de beroemdste plesiosaurus is natuurlijk Nessie! Als ze bestaat, natuurlijk.

Nessie 70 miljoen jaar oud?

En voor de duidelijkheid: dat is complete onzin. Ten overvloede maakt paleontoloog Anne Schulp nog even geamuseerd gehakt van het idee: “Dat betekent namelijk dat het dier of 70 miljoen jaar oud zou zijn, of dat er een complete populatie in het meer van Loch Ness zou moeten zitten.” En al is Loch Ness 37 kilometer lang, honderden meters diep en loopt er een stelsel van onderaardse grotten doorheen, die kans is nihil.

De legende blijft levend

Toch zijn we al zo’n 1500 jaar op zoek naar Nessie, want zo lang bestaat de legende van Het Monster van Loch Ness. Het eerste verslag kwam van een priester. Die zag, bij de rivier de Ness een reusachtig monster dat een man aanviel. De priester hief een kruis op en verdreef het beest in de naam van God. Waarna, natuurlijk, alle heidenen in de omgeving zich volgens de overlevering spontaan tot het christendom bekeerden. In de honderden jaren erna bleef het monster opduiken en de legende dus levend. Ondanks de tegenwerpingen van Anne en collega’s.

Waar te zien?

Je kunt prachtige plesiosaurusfossielen bewonderen in Teylers Museum te Haarlem, en Museum Naturalis in Leiden.

Verder lezen: